Astma oskrzelowa – jak udzielić pierwszej pomocy podczas ataku dychawicy?

Astma była znana już nawet w starożytnym Egipcie. Od mniej więcej 50 lat obserwuje się wzrost zachorowań na astmę, zwłaszcza w krajach wysoko rozwiniętych.
W 2019 r. międzynarodowa grupa ekspertów, zrzeszonych na rzecz zwalczania astmy (ang. Global Initiative for Asthma, Światowa Inicjatywa na Rzecz Zwalczania Astmy – GINA), określiła astmę jako chorobę heterogenną (niejednorodną, mającą wiele postaci) zwykle związaną z przewlekłym zapaleniem dróg oddechowych.

Szacuje się, że na astmę cierpi ponad 300 milionów ludzi na całym świecie (w Polsce nawet 4 miliony osób), a liczba zachorowań każdego roku rośnie.
Według badania ECAP na astmę choruje w Polsce około 11% dzieci w wieku 6–14 lat i około 9% populacji dorosłych. Każdego roku z powodu astmy i jej następstw (np. przewlekłej obturacyjnej choroby płuc POCHP) na całym świecie umiera rocznie około 180 tysięcy osób.
Według statystyk nawet połowa osób chorych na astmę nie została jeszcze zdiagnozowana. To poważny problem, ponieważ nieleczona astma jest dla chorego niezwykle uciążliwa, a w skrajnych sytuacjach stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia.

Astma oskrzelowa jest przewlekłą chorobą zapalną, zwaną inaczej dychawicą.
Spowodowana jest infekcjami wirusowymi oraz bakteryjnymi, niekiedy nawet stresem. Dolegliwość ta powoduje u pacjentów znacznie ograniczoną wydolność dróg oddechowych i atakuje coraz większą liczbę populacji. Astma oskrzelowa jest nieuleczalna, już na samym początku powoduje w oskrzelach nieodwracalne zmiany. Jest jedną z najpoważniejszych chorób cywilizacyjnych na świecie.

Istnieje kilka rodzajów astm oskrzelowych – stosowane podziały tworzy się, biorąc pod uwagę etiologię, przebieg i ciężkość choroby oraz odpowiedź organizmu na leczenie.
Ze względu na etiologię, astmę oskrzelową dzieli się na:

• astmę alergiczną – dochodzi w niej do reakcji układu odpornościowego na substancję, która nie wywołuje jej u osób zdrowych; alergeny wziewne – cząsteczki wdychane z powietrzem (roztocza kurzu domowego, pyłki roślin, grzyby pleśniowe, sierść zwierząt, leki) Wywołują one stan zapalny w układzie oddechowym – rumień, obrzęk błony śluzowej oskrzeli, powodując skurcz oskrzeli i nadmiar wydzieliny. To z kolei powoduje duszności i kaszel, bo chory jest zmuszony do odkrztuszania nadmiaru śluzu, wydzielanego przez zapalnie zmienione oskrzela

• astmę niealergiczną – w tym przypadku nie stwierdza się udziału znanych alergenów w wyzwalaniu objawów choroby (pył, dym, kurz, smog, zimne powietrze, stres, wysiłek fizyczny)

• astmę zawodową – wśród chorób zawodowych astma jest najczęstszą chorobą układu oddechowego. Najbardziej na jej wystąpienie są narażeni piekarze, hodowcy zwierząt oraz osoby pracujące w rolnictwie, przy pracach malarskich, w usługach sprzątania, w przemyśle chemicznym, w przemyśle drzewnym i meblarskim.

• Ponadto badania pokazują, że także otyłość może zwiększać ryzyko zachorowania, gdyż nadmiar tkanki tłuszczowej to miejsce, gdzie tworzą się duże ilości zapalnych cząsteczek, podtrzymujących procesy zapalne w płucach.

Objawy astmy:

• duszność, związana z obkurczeniem się oskrzeli, która pojawia się najczęściej w nocy i nad ranem, a także kilka minut po intensywnym wysiłku

• kaszel

• świszczący oddech (świst słychać w trakcie wydechu)

• ucisk w klatce piersiowej

• blada, szara bądź sina skóra

• trudności w mówieniu (wypowiadanie jedynie pojedynczych słów)

• pochylenie tułowia do przodu w pozycji siedzącej

Pierwsza pomoc w napadzie astmy

1. upewnij się, czy miejsce jest bezpieczne

2. pomóż choremu przyjąć najwygodniejszą dla niego pozycję – najlepiej siedząca

3. zapewnij dostęp świeżego powietrza (otwórz okna, zrób przeciąg)

4. rozluźnij krępujące ubrania (rozepnij koszule pod szyją, zdejmij krawat)

5. jeżeli chory ma swoje leki i chce je przyjąć, pomóż mu je zażyć (podaj lek, inhalator)

6. wezwij Zespół Ratownictwa Medycznego

7. staraj się uspokoić poszkodowanego – to bardzo ważne (zapewnij komfort psychiczny)

8. jeżeli poszkodowany stracił przytomność, ale oddycha ułóż poszkodowanego w pozycji bocznej bezpiecznej, jeśli nie oddycha – rozpocznij resuscytację krążeniowo – oddechową

9. pozostań przy poszkodowanym do czasu przyjazdu pogotowia ratunkowego i bacznie go obserwuj

Astmy nie można wyleczyć, jednak możliwa jest jej kontrola – doraźna, czyli zapobieganie zaostrzeniom – występowaniu dolegliwości lub przynajmniej ich znaczne ograniczenie i złagodzenie.

Jak leczyć astmę oskrzelową?

Leczenie astmy oskrzelowej opiera się na dwóch grupach leków:

• lekach działających doraźnie, szybko rozszerzających oskrzela i ułatwiających oddychanie (m.in. krótko działające beta2-mimetyki)

• lekach o działaniu przeciwzapalnym, czyli oddziałujących na przewlekły stan zapalny w drogach oddechowych, będący przyczyną dolegliwości (są to przede wszystkim wziewne glikokortykosteroidy). Wziewne glikokortykosteroidy poprawiają czynność płuc i zmniejszają wrażliwość układu oddechowego, zapobiegając zaostrzeniom lub znacznie je osłabiając. Tym samym mają korzystny wpływ na jakość życia pacjentów.

Niestety, wielu chorych zapomina, jakie jest znaczenie słowa „doraźne” i nadużywa leków krótkodziałających, nie stosując przy tym działających długotrwale leków przeciwzapalnych. Takie postępowanie niestety prowadzi do nasilenia choroby.